Şevketi bostan, Ayvalık’ın en karakterli, en ilginç, en “ya sev ya uzak dur” dedirten otudur. Dikenli hâli yüzünden toplaması zahmetlidir ama Ayvalık mutfağında öylesine kıymetlidir ki, pazarda bitiverdiği an alan alır, almayan pişman olur. 🌱 Nerede bulunur? - Ayvalık’ın kırsal bölgelerinde - Çamlık çevresinde - Zeytinliklerin aralarında - Cunda’nın kayalık, güneş alan yamaçlarında Toplayanlar eldiven ve bıçakla çıkar; çünkü şevketi bostan “kolay lokma olmayan” bir ottur. 🍽️ Nasıl pişirilir? Ayvalık mutfağında iki efsane tarif vardır: 1. Şevketi Bostan Yemeği (Etli ya da Zeytinyağlı) Ayvalık’ın Rum-Türk ortak sofrasından miras. Eti seven etle yapar; et sevmeyen zeytinyağlısını bayıla bayıla yer. Kökleri haşlanır, sapları temizlenir ve yemeğe dönüştüğünde hafif burçak kokusu ortaya çıkar. 2.Şevketli Salata Haşlanmış şevket, zeytinyağı, limon, sarımsak… Masaya konduğunda tüm sofraya “Ege geldiii” dedirten bir aroma yayılır. 🧿 Kültürel kökeni Şevketi bostan, Ayvalık’ta Rum mutfağından Türk mutfağına transfer olmuş güçlü bir lezzettir. Hem bir köylü yemeğidir hem de modern restoranların gurme menülerinde kendine yer bulur. Ayvalık’ın “zahmet sever” mutfak kültürünün en güzel göstergesidir: Zorluğun içinden lezzet çıkarmak. 🌞 Karakteri nasıl? Şevketi bostan sanki şöyle der: “Ben kolay bulunmam, kolay soyulmam, ama bir kere tanırsan benden vazgeçemezsin.” Şevketi bostanı ilk kez deneyenlerde hep aynı ifade olur: “Bu neymiş böyle!”Sen denedin mi?

Ayvalık’ın sualtı ekosistemi, Ege’nin kuzeyine göre oldukça zengin ve çeşitlidir. Bunun nedeni coğrafya, akıntılar ve adaların korunaklı yapısıdır. Hadi birlikte bu minik sualtı canlılarıyla tanışalım: 🐙 1) Deniz Tavşanları Ayvalık’ın sualtı “modacıları. ”Renk renk, desen desen…Bazıları mor, bazıları sarı benekli. Fotoğrafçılar için hazine gibi... 🐟 2) Orfozlar Asil, ağırbaşlı ve meraklı. Göz göze geldiğinde insanı hafif ürperten ama büyüleyen bir canlı. Sualtı duvarlarında saklanır, dalgıçları izler. 🐡 3) Sargoz, Sarpa ve Çipura Sürüsü Bir anda yanından yüzlerce balık geçebilir. Ayvalık balık sürüleri bakımından çok zengindir. 🐍 4) Müren Balığı Her zaman bir delikten “kim geldi oraya?” bakışıyla bakan sualtı sakini. Ayvalık kayalıklarında sık görülür. 🦞 5) Istakoz ve Karides Türleri Karanlık oyukları severler. Profesyonel dalışlarda ışık tutunca loş bölgelerde kendilerini gösterirler. 🪸 6) Sünger Türleri Sarı, mor, kahverengi tonlarda sünger kolonileri Ayvalık’ın duvarlarında sıkça görülür. Süngerler mercanlarla birlikte ayakta duran ana ekosistem parçasıdır. ⭐ Ayvalık Sualtında Neden Özel? - Kırmızı mercan kolonileri Türkiye’nin nadir bölgelerinden biri. - Hem acemi hem profesyonel dalgıç için farklı rotalar mevcut. - Deniz yaşamı hem renkli hem çok çeşitli. - Su altı görünürlüğü özellikle poyraz sonrası inanılmaz iyi olur. Ayvalık sualtı dünyası aslında şöyle diyor: “Yukarıdaki tarih ve taşlar güzeldir… ama asıl masal burada.” Ayvalık’ta sualtına inerken hangi canlıyı görmek isterdin? Orfoz mu, mercan mı, rengârenk bir deniz tavşanı mı?

Bugün Ayvalık’ta dolaşırken, her köşe başında mübadelenin izlerini görmeden edemezsin. Sokaklar, camiler, eski kiliseler, yerleşim bölgesi… Hepsi bir hikâyeyi fısıldar. Hatıraların Sahnesi Mübadeleye ilişkin anma günleri düzenleniyor; örneğin mübadele anlaşmasının imzalandığı 30 Ocak’ta törenler yapılıyor. Yerel halkın anlatıları, “biz geldik, biz gördük, biz uyum sağladık” dediği küçük büyük hikâyelerle dolu. Bu anlatılar Ayvalık’ın kolektif belleğini oluşturuyor. Bugünün Ayvalık’ı Taş evler ve dar sokaklar içinde geziniyorsun; bilirsin ki bu yapıların bir kısmı mübadele öncesine ait. Gözünü kapatıp “bu evde bir zaman Rum komşu yaşadı” diyebilirsin. Yeni kökler de oluştu: Girit’ten gelenlerin katıldığı kültür dernekleri, mahallelerin oluşumu, yeni gelenlerin “ben de buradayım” diyebilmesi… Kültürel miras, yalnızca anıtlarla değil; günlük sohbetlerle, kahvede edilen “dün buradaydı” paylaşımlarıyla yaşıyor. Neden bilmek gerekir? Mübadele Ayvalık için bir kırılmadır ama kırılma aynı zamanda bir başlangıçtı. Bu yüzden Ayvalık’ta geçmişle yüzleşmek, sessizce teşekkür etmek ve yeni hayatın kuruluşunu görmek önemlidir. Ayvalık’ta mübadeleyle ilgili seni en çok etkileyen detay neydi? Bir ev, bir sokak, bir anlatı… Paylaş ve bu kolektif hikâyeye sen de katkı ver.

1920’­li yılların başlarında Ayvalık, Ege’nin kuzey kıyısındaki zeytin kokulu bir kasaba olarak huzurlu bir yaşam sunuyordu. Oysa sadece birkaç yıl sonra rüzgâr yönünü değiştirdi… 1923’te imzalanan Türkiye‑Yunanistan Nüfus Mübadelesi kapsamında Ayvalık için tüm dengeler alt üst oldu. Ne oldu? 30 Ocak 1923’te Türkiye ve Yunanistan arasındaki sözleşmeyle nüfus değişimi resmen kararlaştırıldı. Ayvalık’ta yaşayan Rum Ortodoks halk Yunanistan’a gönderilirken, Yunanistan’daki Müslüman Türklerin bir kısmı Ayvalık’a yerleştirildi. Bu süreç sadece demografik bir değişim değil; Ayvalık’ın sosyal yapısının, kültürel dokusunun ve mimarisinin de dönüşümünü başlattı. Neden önemli? Ayvalık’ın taş evleri, dar sokakları, kilise-cami dönüşümleri, zeytin işçiliği gibi her yönü bu değişimin izlerini taşır. Mübadele öncesi ve sonrası arasında derin bir “önce ve sonra” hissi vardır. Kasabanın mimari kimliği, mahalle düzeni ve toplumsal ilişkileri bu büyük hareketten nasibini almış durumda. Kısacası, Ayvalık’ta tarih yalnızca geçmişe bakmak değil — geçmişi hissetmek demek.

Ayvalık’ın denizi sadece maviliğiyle değil, bereketiyle de ünlüdür. Sabah erkenden limana inersen, küçük teknelerden yükselen sesleri duyarsın: “Bugün papalina bol!”, “Lagos taze geldi!” Deniz burada hâlâ “sofraya giren dost” sayılır. Ayvalık’ta balık yemek bir törendir. Önce soğuk mezeler gelir, zeytinyağına bulanmış otlar, kalamar dolması, karides güveç, patlıcan salatası…Sonra ana kahraman sahneye çıkar: - Papalina (Ayvalık’ın simgesi; Ege sardalyası gibi ama daha minik, daha çıtır) - Lagos (ızgarasıyla dillere destan) - Levrek buğulama (limon, defne yaprağı ve sabır) - Ahtapot salatası (limon, sirke, biraz deniz havası) Cunda Adası’nda akşamüstü otur, güneş batarken deniz morlaşır. Bir yandan lagos ızgara gelir, bir yandan rüzgâr saçlarını okşar. Yan masada birileri rakı kadehlerini tokuşturur, “Ege böyle yaşanır” der gibi. Ayvalık’ın balık lokantaları aile gibidir. Garson seni isminle çağırır, “geçen sefer kalamar beğenmiştiniz” der. Yemek sadece doyurmaz; seni yavaşlatır, bağlar, hatırlatır. Sonra bir sessizlik olur. Deniz susar, tabakta son papalina kalır. İşte o an anlarsın: Bu kasabanın tadı, tuzu, ruhu aynı masadadır. 🌊🐟